Юртбошимизнинг «Юксак маънавият—енгилмас куч» асарида «Ҳар қайси миллатнинг ўзига хос маънавиятини шакллантириш ва юксалтиришда ҳеч шубҳасиз, оиланинг ўрни ва таъсири беқиёсдир. Чунки, инсоннинг энг соф ва покиза туйғулари, илк ҳаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оила бағрида шаклланади», деб ёзган эди.
Оила мустақил ижтимоий институт сифатида шаклланганидан бошлаб, то истиқлол давримизгача кўп қиррали ва мураккаб йўлни босиб ўтди. Ҳар бир тарихий даврда оила аъзоларининг ўзаро муносабатлари хилма-хил мазмун билан бойиб борди ҳамда оила тарихнинг чигалли синовларидан омон ўтиб, жамиятнинг негизи сифатидаги хусусиятини сақлаб қолди.
Тег <cut> Мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш мақсадида жисмонан соғлом ва маънавий етук авлодни тарбиялаш, жамиятда миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида юксак маънавиятни шакллантириш Президентимиз Ислом Каримов раҳнамолигида амалга оширилаётган ислоҳотлар оилани, жамиятни соғломлаштирувчи куч сифатида одамларни оилага янгича бир кўз билан карашга ундади. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов оила омилига, имкониятларига ало-ҳида тўхталиб, “Ватан туйғуси оилавий меҳрдан бошланади” деб таъкидлаган эди-лар.
Истиқлол шарофати билан маънавий тикланиш жараёнлари дадил кечаётган мамлакатимизда оила институти ижтимоий ҳаётда тобора мустаҳкамроқ ўрин эгаллаб, фундаментал ўзгаришларни бошдан кечирмоқда. Оила масалаларини илмий-амалий ўрганишда миллий ва диний қадриятларимизнинг аҳамиятига катта эътибор берилиши эса бу борадаги катта имкониятларни вужудга келтирмоқда. Бу имконият оила аъзолари маънавиятини юксалтиришга, уларнинг ҳуқуқий ва тиб-бий онгини шакллантиришга, соғлом турмуш тарзини яратишга хизмат қилмоқда.
Оилага садоқат, ота-онага оқибат, ака-укаларга меҳрлилик, ўсиб келаётган ёш авлод онги, шуури, маънавиятида Ватан туйғусини мустаҳкам қарор топтириш юмушининг маънавий асосидир. Шу боисдан ҳам Президентимиз И.А.Каримов, “оилага эътиборимизни тубдан ўзгартириш, оилаларни аввало ижтимоий жиҳатдан ҳимоялаш, эъзозлаш, қўллаб-қувватлаш – бугунги кунимиз учун, эртанги истиқболимиз учун нақадар муҳим ва долзарб эканлигини яхши тушунишимиз ва англа-шимиз даркор”, — дея алоҳида қайд этганликлари бежиз эмас.
Оила аъзолари ўртасида ўзаро ҳурмат, меҳр-мурувват ва оқибат омиллари соғлом муҳитни яратади. Зеро, соғлом тарбия оила аъзолари ўртасида якдиллик, мақсадлар бирлигини юзага келтиради. Акс ҳолда, эса ичдан емирилиш, маънавий инқироз ҳолатлари юз беради, бу эса ҳар қандай ташқи зиёнлардан кўра талофатлироқдир.
Бугунги кундаги шиддаткор замон учун фарзандларнинг фақат миқдоран кўп бўлиши, уларнинг соғ-омон юришини таъминлашнинг ўзигина етарли бўлмай қолди. Фарзанд тарбияси борасида ғойибдан мўъжиза кутиб туриш, ўзни четга тортиб туриш эмас, балки ўз ҳаётимизни ҳушёрлик билан доимо ўзгартириб боришимиз лозим.
Болалар тарбияси борасида катталар учун муҳим бўлган, лекин ҳар кунлик турмуш ташвишларимизда эътибордан четда қоладиган уч қиёсий жиҳат: болаларга меҳр бериш, хонадон учун китоб танлаш ва болалар иштиёқига мойиллик билдириш алоҳида аҳамиятга эга.
Оилада ота-онанинг фарзандлар билан қанча кўп вақт бирга бўлиши, ўзаро мулоқотлар, ўргатилган билим ва касб-корлар меҳр туйғусининг шунча мустаҳкамланишига олиб келади. Маълумки, ҳаётга эндигина кириб келаётган ўсмирда атроф-муҳит, одамларда юз бераётган ўзгаришлар борасида ҳар кунда ўнлаб саволлар, жумбоқли ҳолатлар юзага келади. Ўсмир бундай саволларни вақт дефицити сабабли ота-онага бера олмаганлиги ва малакали жавобга эга бўлмаганлигидан жумбоқларнинг ечимини тасодифий шахслардан, аксарият ҳолларда ўз тенгдошла-ридан излашга мажбур бўладилар. Натижада, кичик ёшдаги болалар, ўсмирлар ҳар томонлама тўғри, жамият ва шахс учун ижтимоий фойдали бўлган малакали жавобларга эга бўлмайдилар. Бунинг оқибатида эса, ёшлар тарбияси муайян издан чиқиб, умумий ахлоқ, миллий анъаналар руҳига зид бўлган ҳолатлар юзага келади.
Оила муҳитида ота ва оналарнинг фарзандлар тақдири учун фавқулодда масъуллиги масаласи ривожланган барча мамлакатларда доимий равишда кун тартибида туради. Хусусан, Японияда ўтказилган тадқиқотларга кўра, ўзаро таниш аёлларнинг бир-бирлари билан учрашиб, ўтказадиган суҳбат, мулоқотлари мажмуида ўттиз фоизгача вақт ўз фарзандларининг ўқиш ва ишларидаги аҳволи, йигирма фоиз вақт шахсий такомиллашув, яъни, ўзлаштирган янги касб-корлари, ўқиган китоблари, кўрган фильмлари ҳақида ва фақат йигирма фоизгача вақт таниш-билишларнинг маиший ҳолати, кайфиятлари, соғлиги, турмуш ўртоғининг муаммо-лари масалалари банд этар экан.
Оилада фарзандга китоб ўқиш, муҳокама қилиш, қандай ўқиш кераклигини маслаҳат бериш юмуши ва ота-оналарнинг китоб танлаш маҳорати алоҳида аҳамиятга эга. Зеро, китоб мутолааси билан ўтган ҳаёт-фикрлар гўзаллиги билан ошно бўлиш, маданий бойликдан ҳузур қилиш, ўз-ўзини юқори кўтаришдир. Эндигина китоб дунёсига қадам қўяётган болаларнинг қўлига савияси паст, зери-карли китоб тушиб қолса, китобга меҳри уйғонмасданоқ қизиқиши сўниб қолади. Уй кутубхонаси ундаги қимматли китоблар сони билан эмас, балки китобларнинг илмий ва бадиий қиммати, оила аъзоларининг қизиқишларини қониқтириши билан белгиланади.
ХХI аср техник юксалишлар асри бўлса-да, болалар билан самимий туйғулар, гўзал нарсалар, ахлоқ меъёрлари ҳақида суҳатлашиш аҳамиятлидир. Уларга ўзимизнинг иқтисодий муаммоларимгиз, ижтимоий мавқеимиз нуқтаи назаридан эмас, энди дунёни англаб, унга нисбатан муайян муносабати шаклланаётган шахс сифатида эътибор бериш керак бўлади. Шунда болаларнинг ҳам алоҳида оламларга ўтиб, ўз қобиғига ўралиб яшашларига ҳожат қолмайди.
Инсоният тарихида ҳайрат чўққисида энг узок турган кашфиётлардан бири бу компьютер ва интернет бўлса, ажаб эмас. Алҳол, болаларни компьютердан «ажратиб олиш» муаммоси кўплаб мамлакатларда кун тартибидаги масалага айланган. Масалан, Буюк Британия мактабларида жорий йилдан ўкув дастурига янги фан киритилди. Бу Бахт дарсидир. Ушбу фаннинг асосий вазифаси болаларни ўзига ишониш, ташқи дунё мураккабликларига бардош беришга ва тушкунликка тушмас-ликка ўргатишдир. Мутахассисларнинг сўзларига кўра, сўнгги пайтда инглиз мактаблари ўкувчилари орасида тушкунликка тушиш ҳоллари ҳақиқий эпидемияга айланган. Шунинг учун ҳам барча давлат мактабларида психологлар махсус ишлаб чикилган дастур бўйича бахт дарсларини ўтишга қарор қилишди.
Бугунги кунда компьютерга биринчи навбатдаги кўнгилочар восита, деб қараладиган бўлиб қолди. Айниқса, болалар компьютерга кўзи тушган заҳоти дарров «ўйинлари борми?» деб сўрашади. Чунки, компьютер ўйинлари жуда мураккаблашиб, болалар учун ниҳоятда қизиқарли бўлиб кетган. Фарзандларимиз у ердаги ўйинларни ғоятда чаққонлик, усталик билан ўйнашини кўриб, қойил қоламиз. Бироқ, ўйинни зўр ўйнаган бола компьютерда ишлашни ҳам яхши билади, дегани эмас.
Биз ота-оналар фарзандларимизнинг ушбу қизиқиш мотивини ўз мақсадлари-мизга “бўйсиндиришимиз” лозим. Масалан, дўконларимизда таълимий-мультимедиали воситалар ҳам оз эмас. Жумладан, турли ёшдаги болалар учун мўлжалланган “Инглис тилини мустақил ўрганиш” мультитренерлари, “Алифбо” ва “Алжабр” тринажёрлари, муайян синфлар учун фанлар бўйича электрон дарсликлар ёки фикрлашни ривожлантирувчи ва боланинг ижодий қобилиятларини ўстирувчи ўйинлар билан ишлашга ундаш ўз самарасини беради.
Бир қарашда унча ижтимоий жиҳатдан аҳамиятли туюлмайдиган мазкур қиёсий таҳлил ота-оналарнинг ўз фарзандлари тарбияси, уларни катта ҳаётга мақсадли тайёрлаб бориш ишларидаги ўрни, қолаверса, мамлакатнинг умумий тараққиёти ҳолатига бўлган бевосита ҳамда билвосита таъсирини белгилаб беради.
Бойсунлик кексалар айиқ уйланган Тиниқой исмли қиз тақдири ҳақидаги чўпчакни ўзига хос иштиёқ билан айтиб берадилар. Олис тоғли қишлоқда Тиниқой исмли чиройли қиз яшарди. Вояга етган қиз шу ернинг танти полвонларига бўйин бермади. У бир куни тоққа ревоч тергани чиққанида бир катта айиқнинг қўлига тушади. Айиқ уни кўтариб олиб қочибти-да, ғорига элтиб, ўзига хотин қилибди. Ойдан-ой, кундан-кун ўтиб, келинчак айиққа ўғил туғиб берибди. Айиқ овга кетар экан, Тиниқой эса ғор оғзига урчуқ йигириб ўтирар эди. Бир куни Тиниқойнинг қўлидан калаваси тушиб кетибди. Калава думалай-думалай сой бўйига етибди. Бу вақт Тиниқойнинг туғишган акаси соҳилда янтоқ уриб юрарди. Йигит калавани қўлига олиб: “нима сир бор экан тепада”, — деб тоққа чиқиб борибди. Қараса, синглиси ўтирганмиш. Қучоқлаша кетибди. Тиниқойнинг айиқдан бўлган боласини шу ерда ўлдирибди. Кейин эса синглисини қишлоғига олиб кетибди.
Айиқ хотинини излаб қишлоққа тушганида, уни ҳам ўлдирибди. Тиниқой ўз қишлоғида яшайверибди. Бечора Тиниқой дунёдан тоқ ўтибди. У ҳар куни томга чиқиб, урчуқ йигириб ўтирар экан-да:
Аюв* бўлсаям бойим** эди,
Аюв бўлсаям болам эди. — деб куйларкан.
Ҳа, Тиниқойнинг қўшиғи мазмунида Ватан соғинчи ва оила меҳрининг тўлғоғини ҳис этамиз. Зеро оила покиза тўйғулар ила шарафланган, Ватан эса, ҳар бир кишининг ўз қалбидан, виждонидан бошланади.
Баҳром Умаров,
Сурхондарё вилоят ПККТМОИ ректори в.б.
Инновационное развитие придает образованию основательность и динамизм, обеспечивает его преобразующие социальные функции. Инновационная деятельность осуществлялась и продолжает осуществляться по многим направлениям, затрагивая все аспекты функционирования образовательного учреждения.
Бугунги замонавий шароитда таълим парадигмаси ўзгариши узлуксиз, бутун ҳаёт давомида рўй бериши керак бўлиб, унинг муҳим ташкил этувчилари узлуксиз таълим, шахснинг профессионал сифат ва малакаси шаклланиши жараёнидир. Бу яққол кўриниб турибди, чунки ўқитувчилар томонидан олий таълим муассасасида олинган билим ва кўникмалар мактаб таълими олдида турган янги масалаларни ҳал қилишда етарли бўлмай қолмоқда. Жамиятимиз томонидан ўқитувчи фаолияти ижодий, мустақил, мослашувчан, юқори интеллектуал ва ғоявий потенциалга эга, ижтимоий муҳитга нисбатан юқори профессионал компетентлик ва маданий даражали бўлиши кутилмоқда. Бугун ҳар бир ўқитувчи ижодий фаолиятга тайёр бўлиши керак, чунки бу унинг муваффақияти, таълим хизматлари бозорида керак бўлишининг асосий шартидир. Фақат ўз устида ишлайдиган, мустақил таълим олишга қодир ўқитувчигина ўз устида ишлайдиган ўқувчини тарбиялашга ва фақат рақобатбардош ўқитувчигина рақобатбардош шахс етиштириб беришга қодир. Педагогик фаолият учун қўйиладиган ушбу талаблар сабабли ўқитувчи доимий равишда янги шароитларга мослашишга имконият берувчи ҳамда фан бўйича унинг назарий тайёргарлигини ва педагогик-психологик билимларини такомиллаштиришга йўналтирилган мустақил таълим олишга тайёр бўлишини билдиради. Бу эса, ўз навбатида биринчи ўринга шахснинг таълим олиш фаолиятини рағбатлантирувчи, катталар таълими учун янги технологияларни қидириб топиш ва уни амалиётга жорий этишни олға суради. Ушбу талабларни бир томондан ўқитувчининг жамиятдаги ўз аҳамиятини, юқори шахсий жавобгарлиги ва ҳар қандай ёшда фаол билим олиши кераклигини ҳис этмасдан, иккинчи томондан ўқитувчининг доимий мустақил таълим олиши аҳамиятини оширмасдан бажариб бўлмайди. Шундай қилиб, таълим муассасаларида педагогнинг касбий ривожланишини таъминлайдиган, ижтимоий талабларини қондиришга ва ўз иқтидорини намойиш қилишга йўналтирилган, шунингдек маданий, таълимий, профессионал ва илмий салоҳиятини кўтаришга ёрдам берадиган муҳит ва шароит яратиш кераклиги аниқ бўлиб қолмоқда.
Мамлакатимизда узликсиз таълимни тубдан ислоҳ қилиш таълим тизимини модернизациялаш, демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш жараёнлари билан узвий боғлиқликдир. Ҳозирги вақтда олдимизга қўйилган мақсад–ёшларда янги ижтимоий онги шакллантиришнинг барча шарт-шароитларини ва механизмларини ишлаб чиқиш вазифаси турибди. Ижтимоий-гуманитар фанлар, хусусан, миллий ғоя, маънавият асослари, сиёсатшунослик каби фанлар ана шу жараёнга хизмат қилади.
Шеър халқ тафаккур тарзининг тамалида турадиган, қавмнинг қалби қаъридаги қиёсиз қудратни соғлом сақлайдиган, миллий маънавият, миллий ўзлик деган теран тушунчаларнинг тириклигига тиргак тутадиган беназир ва бикир бир воситадир. 
Маълумки, Шарқ халқлари тафаккури тарихида чуқур илдиз отган тасаввуф таълимотини яхши билмай туриб, мумтоз адабиётимиз, Алишер Навоий дунёқараши ва адабий меросини барча мураккабликлари, фалсафий теранлиги билан тўлиқ ҳолда тўғри, ҳаққоний ёритиб бериш осон иш эмас.
